Porady logopedy
Mowa nie jest umiejętnością wrodzoną, dziecko przyswaja ją sobie od najbliższego otoczenia, a głównie od matki - drogą naśladownictwa. Od stanu mowy dziecka zależy w znacznej mierze powodzenie w nauce, a w szczególności ma ona wpływ na początkową naukę czytania i pisania. Rozwój mowy nie u wszystkich dzieci przebiega tak samo. Jedne dzieci szybciej zaczynają mówić, a u innych początki mowy są późniejsze i wolniej przyswajają sobie trudniejsze głoski. Rozwój mowy możliwy jest jedynie w kontakcie z innymi ludźmi i zależy od wielu czynników : wpływu środowiska, w którym wychowuje się dziecko, postawy rodziców ( i ewentualnego podejścia do problemu wady wymowy), od psychofizycznego rozwoju dziecka, a więc decydują tu zarówno czynniki biologiczne jak i społeczne.
My, rodzice często się zastanawiamy czy nasze dziecko rozwija się prawidłowo, często też porównujemy – „rówieśnicy mojej córki mówią zrozumiałym językiem, mają bogaty zasób słownictwa. Czy z moim dzieckiem jest coś nie tak?” Dlatego też tak ważna jest znajomość etapów rozwoju mowy.
ETAPY ROZWOJU MOWY
TRZYLATKI
Dziecko trzyletnie rozumie, co do niego mówimy pod warunkiem, że treści do niego kierowane nie wybiegają poza jego wcześniejsze doświadczenia. Trzylatek używa już zdań kilkuwyrazowych, w których wciąż występują błędy gramatyczne („nie mam zabawków, spodniów”). Opowiada o tym co widzi, „myśli głośno”, mówiąc także do siebie. Zaczyna zadawać wiele pytań, gdyż ciekawi go otaczający świat oraz bawi je formułowanie samych pytań. Trzyletnie dziecko powinno wymawiać prawidłowo następujące dźwięki: a, o, e, y, i, ą, ę, p, m, pi, mi, f, w, fi, wi, t, d, n, ń, l. li, ś, ź, ć, dź, k, g, ki, gi, ch, j, ł. U niektórych dzieci trzyletnich zdarza się wymawianie konsekwentne głosek (t, d) zamiast (k, g) oraz mylenie głoski (ch) i (f) co nie stanowi jeszcze problemu. Jeżeli w mowie dziecka czteroletniego pojawia się brak tych dźwięków, to wówczas taki stan wymaga interwencji logopedycznej. Dla mowy dziecka trzyletniego charakterystyczne jest też opuszczanie, zastępowanie lub przestawianie dźwięków. Wiąże się to zwłaszcza w trudnych wyrazach z występowaniem obok siebie grup spółgłoskowych oraz z samą długością wyrazów. Głoski (s, z, c, dz) zaczynają być wymawiane prawidłowo, chociaż bywają jeszcze (do 4 roku życia) artykułowane jako (ś, ź, ć, dź). Sz, ż, cz, dż może jeszcze zastępować ś, ź, ć, dź ale również może być zastępowane przez s, z, c, dz. W miejscu (r) coraz częściej pojawia się (l) a nie jak dotychczas (j). CZTEROLATKI Czterolatek rozumie i wykonuje polecenia nauczyciela. Rozumie dłuższe wypowiedzi, w których występują przyimki: pod, na, do, w, przed, obok, za. Potrafi mówić o przeszłości, przyszłości a nie tylko teraźniejszości. Rozpoznaje kolory. Wypowiedzi dziecka mogą być nadal agramatyczne, chociaż dziecko przejawia zaciekawienie poprawnością językową. Dziecko zadaje dużo pytań o znacznym stopniu trudności. W wypowiedziach dziecka czteroletniego dostrzec można neologizmy językowe, formy nie używane przez dorosłych („Tata to duży czytacz”, bo często czyta gazetę). Wymowa czterolatka staje się bardziej precyzyjna dzięki dalszemu usprawnianiu się narządów artykulacyjnych i pionizacji przedniej części języka. Głoski s, z, c, dz, powinny już brzmieć twardo i podobnie jak ś, ź, ć, dź powinny być wymówione z „zamkniętymi” zębami. Język nie może wsuwać się między zęby. Wymowa międzyzębowa musi zostać skorygowana przez logopedę, nie ustąpi samoistnie. U niektórych dzieci obserwujemy artykulację głoski (l), przechodzącą w dźwięk drżący (r) lub nawet pełne wymówienie głoski (r). Niekiedy pojawiają się też głoski (sz, ż, cz, dż), ale ich wymawianie jako s, z, c, dz a także (r ) jako (l) jeszcze w tym okresie jest prawidłowością rozwojową. Nieprawidłowe będzie natomiast zastępowanie głoski (r) przez (ł). W momencie gdy dziecko zamiast „ rakieta” powie „łakieta” to taka wymowa już nie mieści się w normach dla wieku. Grozi to przekształceniem (ł) w zdeformowane(r ) wymawiane w tylnej części jamy ustnej, co będzie wymagało oddziaływania logopedycznego.
PIĘCIOLATKI Wypowiedzi dziecka są już wielozdaniowe. Jest już kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo – skutkowe. Pięciolatek chętnie opowiada o tym, co się działo w przedszkolu, o filmie, który oglądał, lub o bajce, którą przeczytała mama. Potrafi wyjaśnić znaczenie wielu słów, Wypowiedzi dziecka są już prawidłowe pod względem gramatycznym. Dziecko chętnie poprawia siebie i innych, np. młodsze rodzeństwo. Wymowa doskonali się. Głoska (r ) często jest już wymawiana prawidłowo, co można obserwować jako zjawisko hiperpoprawności. np. „rarka” zamiast „lalka”, która to samoistnie zaniknie po kilku tygodniach lub miesiącach. Dziecko wymawia też sz, ż, cz, dż. Wszystkie głoski dźwięczne brzmią dźwięcznie. SZEŚCIOLATKI U dziecka sześcioletniego proces rozwoju wymowy jest ukończony, ale proces rozwoju języka nadal trwa, bo dziecko przez cały czas uczy się nowych wyrazów. Brzmienie wszystkich głosek powinno być prawidłowe. Błędy gramatyczne całkowicie zanikają, zaś wypowiedzi powinny być wielozdaniowe, sensowne i poprawne pod każdym względem.
NAJCZĘŚCIEJ SPOTYKANE WADY WYMOWY U DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
SEPLENIENIE • Międzyzębowe- podczas realizacji głosek: s, z, c, dz lub sz, rz, cz, dż lub ś, ź, ć, dź język jest wsuwany między zęby. • Boczne - podczas realizacji głosek: s, z, c, dz lub sz, rz, cz, dż lub ś, ź, ć, dź język jest ułożony niesymetrycznie i strumień powietrza uchodzi prawą bądź lewą stroną. • Proste (parasygmatyzm) - dotyczy głosek: s, z, c, dz lub sz, rz, cz, dż lub ś, ź, ć, dź, mogą one być zastępowane np. szkoła=skoła lub śkoła; czapka=capka lub ćapka. Przyczyny , które mogą je spowodować to: nieprawidłowa budowa anatomiczna narządów mowy, upośledzony słuch, naśladownictwo, nieprawidłowy zgryz, nieprawidłowość warg i języka, choroby górnych dróg oddechowych.
KAPPACYZM I GAMMACYZM
Głoski k oraz g zastępowane są odpowiednio przez głoski t oraz d, np. kot=tot.
MOWA BEZDŹWIĘCZNA
Polega na wymawianiu głosek dźwięcznych bezdźwięcznie tzn. bez drgania wiązadeł głosowych. Zamiana p=b; t=d; f= w; s=z np. dom=tom, woda=foda, koza=kosa, kura=góra. Przyczyną bezdźwięczności jest zwykle zaburzenie słuchu fonematycznego tzn. nie różnicowanie dźwięków o tym samym miejscu artykulacji. Bezdźwięcznej wymowie towarzyszy obniżone napięcie mięśni, a głos jest cichy i monotonny
RERANIE Jest to nieprawidłowa wymowa głoski r. Głoska ta może być wymawiana jako j, l, rl , jako r języczkowe lub zupełnie opuszczana. Głoska r pojawia się stosunkowo późno, około 4-5 roku życia, czasem dopiero w klasie I. Bezpośrednią przyczyną rerania jest niedostateczna sprawność ruchowa języka. Przy wymowie tej głoski język wykonuje drobne ruchy wibracyjne. Jeżeli język jest za gruby, o zbyt mocnym napięciu mięśniowym lub osłabionym, ma krótkie wędzidełko - tych ruchów nie wykona. Dziecko szuka innego zastępczego r. Błędem jest zmuszanie dziecka do przedwczesnego wymawiania głoski r na siłę. NOSOWANIE Nosowe brzmienie głosek ustnych (wrażenie kataru, zatkanego nosa). Przyczynami nosowania otwartego mogą być np. rozszczepy podniebienia, a zamkniętego, niedrożność jamy nosowo -gardłowej.
JĄKANIE i GIEŁKOT
Powstaje ono najczęściej w wieku przedszkolnym, a ujawnia się wtórnie lub powraca w okresie dojrzewania. Jąkający się mówią na wdechu, powtarzając albo pierwszą głoskę (jąkanie toniczne np. k-k-kot ), lub powtarzając sylaby (jąkanie kloniczne np. ko-ko-kot). Mowa jąkających się jest wybuchowa lub odwrotnie- monotonna, cicha. W czasie mówienia, zwłaszcza przy jąkaniu tonicznym, mogą występować współruchy np. wydymanie ust, kręcenie głową, tupanie, szarpanie guzików. Proces mówienia u człowieka składa się z szybkich, skoordynowanych ruchów. Przy mówieniu napięcie mięśni jest minimalne. U jąkających natomiast napięcie jest bardzo duże i doprowadza do zablokowania głosu. Zaburzony jest rytm i tępo mowy.
Przyczynami zaburzeń mowy mogą być:
- osłabienie sprawności pewnych mięśni narządów mowy,
- upośledzony słuch,
- wady zgryzu,
- czynniki dziedziczne,
- trwałe uszkodzenie aparatu mowy np. rozszczep podniebienia.,
- upośledzony lub opóźniony rozwój umysłowy.
- mówienie do dziecka językiem nianiek (spieszczanie);
- nadmierny rygoryzm lub liberalizm co do mowy dziecka;
- ograniczone kontakty z matką do 2. r.ż.;
- zaniedbania zdrowotne matki w ciąży (niedożywienie, używki);
- niewłaściwa atmosfera rodzinna;
- nieprawidłowe wzorce wymowy w domu;
- brak okazji do rozwijania mowy (rozmowy, czytanie książek, oglądanie ilustracji, gry językowe).
KIEDY DO LOGOPEDY?
Bardzo ważną sprawą jest wczesne wykrycie wady wymowy i odpowiednia terapia logopedyczna. Po 12- 14 roku życia usunięcie wady jest znacznie trudniejsze, gdyż utrwala się wtedy tzw. „postawa artykulacyjna”. Logopeda ocenia budowę narządów mowy, sprawdzi czy dziecko dobrze słyszy, prawidłowo oddycha i przełyka. Czasem wystarczy krótka rozmowa, by rozwiać wszelkie wątpliwości.
Niezwłocznie udaj się do logopedy gdy:
• Dziecko podczas artykulacji wsuwa język między zęby lub ociera nim o wargę.
Niestety, na każdym etapie wiekowym jest to wada, z tego się nie wyrasta! Im dłużej zwlekasz, tym bardziej wada się utrwala.
• Niepokoją cię zmiany anatomiczne w budowie narządów mowy lub masz wątpliwości czy dziecko dobrze słyszy.
• Twoja pociecha nawykowo mówi przez nos.
• Po ukończeniu 4 roku życia dziecko zamienia głoski dźwięczna na bezdźwięczne: d na t (np. zamiast domek mówi tomek) w na f (zamiast woda mówi fota) g na k (zamiast gęś mówi kęś) b na p (zamiast buda mówi puta).
• Nie wymawia którejkolwiek z samogłosek ustnych (czyli a, o, u, e, i, y) pod koniec trzeciego roku życia.
• Zastępowanie głosek trudniejszych łatwiejszymi nie jest wadą lecz swoistą cechą rozwoju mowy. Jeżeli jednak podczas wymawiania głosek dziecko nie zastępuje jej inną znaną w języku polskim, lecz wyraźnie ją zniekształca np. gardłowo wymawia głoskę r, potrzebna jest pomoc logopedyczna.
• Jeśli zauważysz u swojego dziecka lekkie zacinanie, powtarzanie sylab nie wpadaj w panikę, niemal wszystkie dzieci z tego wyrastają. Jeśli jednak problem będzie się nasilał, potrzebna jest szybka konsultacja ze specjalistą.
• Jeżeli dziecko pochodzi z obciążonego okresu ciążowo - okołoporodowego, ma uszkodzony słuch, jest dzieckiem z mózgowym porażeniem dziecięcym, z zespołem Downa, z rozszczepem podniebienia lub innymi ciężkimi schorzeniami, należy zgłosić się do logopedy przed ukończeniem przez nie 1r.ż.
• Z dwulatkiem należy pójść do logopedy, jeżeli nie gaworzy, nie mówi, ślini się, ma kłopoty z żuciem i połykaniem, oddycha ustami, nie rozumie poleceń.
• Jeżeli 3-latek nie mówi, mówi bardzo mało, mowa jego jest niezrozumiała, zamienia lub zniekształca wiele głosek, należy zgłosić się do logopedy.
WSPOMAGANIE PRAWIDŁOWEJ ARTYKULACJI
Gimnastykę aparatu mowy rozpoczynamy od ćwiczeń najprostszych stopniowo zwiększając ich trudność
Do ćwiczeń usprawniających narządy mowy w przypadku młodszych dzieci wykorzystujmy naturalne sytuacje:
• Po posiłku pozwólmy dziecku wylizać talerzy językiem jak kotek. To ćwiczenie mniej eleganckie, za to bardzo skutecznie gimnastykuje środkową część języka.
• Po śniadaniu posmarujmy dziecku wargi miodem, kremem czekoladowym lub mlekiem w proszku i poprośmy, aby zlizał je dokładnie jak miś czy kotek.
• Kiedy dziecko ziewa nie gańmy go, lecz poprośmy, aby ziewnęło jeszcze kilka razy, zasłaniając usta.
• Jeśli dziecko dostało lizaka zaproponujmy mu, aby lizało go unosząc czubek języka ku górze.
• Przy porannym i wieczornym myciu zębów zaproponujmy dziecku liczenie zębów lub witanie się z nimi w ten sposób, aby czubek języka dotknął każdego zęba osobno.
• Podczas rysowania poprośmy dziecko, aby narysowało językiem kółko (dookoła warg) lub kreseczki (od jednego do drugiego kącika ust).
• Dmuchanie na talerz z gorącą zupą, chuchanie na zmarznięte dłonie, cmokanie, żucie pokarmów a nawet wystawianie języka to też ćwiczenia aparatu artykulacyjnego.
ĆWICZENIA ODDECHOWE:
• Zdmuchujemy kawałki waty lub styropianu z gładkiej powierzchni. Wciągamy głęboko powietrze i dmuchamy na watę lub styropian.
• Dmuchamy na zapaloną świeczkę w ten sposób, aby płomień nie gasł, a ruszał się.
• Zanurzamy rurkę w wodzie mydlanej, nabieramy powietrza i wydychamy przez rurkę.
• Puszczanie baniek mydlanych. Ćwiczenie polega na tym, aby powietrze wydychać powoli, równomiernie, aby bańka mydlana nie pękła.
• Huśtanie ulubionej zabawki. Na brzuchu leżącego płasko dziecka kładziemy książkę, a na niej ulubioną zabawkę dziecka. W czasie wdechu zabawka unosi się do góry, a w czasie wydechu opada. Wdech i wydech muszą być powolne i równomierne z chwilowym zatrzymaniem powietrza, aby zabawka nie spadła z huśtawki.
ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE WARGI
• Balonik - nadymanie policzków, usta ściągnięte (dla urozmaicenia bawimy się w baloniki, które pękają przekłute palcami ).
• Niejadek - usta wciągamy w głąb jamy ustnej.
• Podwieczorek pieska - chwytanie ustami drobnych cukierków, chrupek, kawałków skórki chleba, itp.
• Kto silniejszy? - napinanie warg w pozycji rozciągniętej. Dwie osoby siedzące naprzeciw siebie trzymają ustami kartkę papieru i każdy ciągnie w swoją stronę. Uwaga - dajmy dziecku szansę wygrania zawodów.
• Rybka - powolne otwieranie i zamykanie warg tworzących kształt koła, zęby „zamknięte”
• Świnka - wysuwanie obu warg do przodu, udając ryjek świnki.
• Wąsy - wysuwanie warg jak przy wymawianiu u, położenie na górnej wardze słomki lub ołówka i próby jak najdłuższego utrzymania.
• Drzwi do domu - buzia to domek krasnoludka, a wargi to drzwi do domku. Pokaż jak wargi ściągnięte do przodu, otwierają się i zamykają.
• Straż pożarna - wyraźne wymawianie samogłosek w parach: e o, i u, a u
• Suszarka - utrzymywanie przy pomocy warg słomki, wciąganie powietrza nosem, wydychanie przez słomkę na dłoń (odczuwanie ciepłego powietrza).
• Pojazdy - naśladowanie poprzez wibrację warg warkotu motoru, helikoptera. itp.
• Ćwiczenie „buziaczki śmieszaczki” - Usiądźcie wygodnie wraz naprzeciwko siebie i poprzesyłajcie sobie buziaczki (ściągając wargi) i uśmiechy (rozciągając wargi). Powtórzcie tę zabawę kilka razy. Na pewno wprawi was w dobry nastój.
• Ćwiczenie „wesoły dźwig” Usiądźcie razem przy stole. Postaw przed dzieckiem talerzyk, na którym rozsypiesz kilka małych cukierków (kulek zbożowych). Zadaniem dziecka będzie chwytanie ich ustami i przenoszenie do Twojej dłoni. Usta malucha będą dźwigiem a Twoja dłoń budowlą.
• Ćwiczenie „zmęczony konik” Tę zabawę możesz przeprowadzić kilka razy w ciągu dnia. Pokaż dziecku jak parska konik a następnie poproś malucha o powtórzenie. Możecie parskać na zmianę (dwa koniki) albo tylko dziecko (jeden konik).
ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE JĘZYK
• Dotykamy palcem lub zimną łyżeczką podniebienia tuż za górnymi zębami, nazywając je zaczarowanym miejscem, parkingiem itp.. w którym język (krasnoludek, samochód) powinien przebywać, gdy mamy zamkniętą buzię.
• Przytrzymywanie czubkiem języka przy podniebieniu rodzynek, pastylek pudrowych, cukierków halls (z wgłębieniem w środku) itp.
• Zlizywanie nutelli, mleka w proszku itp. z podniebienia przy szeroko otwartych ustach.
• Konik jedzie na przejażdżkę - naśladowanie konika stukając czubkiem języka o podniebienie, wydając przy tym charakterystyczny odgłos kląskania.
• Winda - otwórz szeroko buzię, poruszaj językiem tak, jakby był windą - raz do góry, raz do dołu.
• Karuzela - dzieci bardzo lubią kręcić się w koło, twój język także. Włóż język między wargi a dziąsła i zakręć nim raz w prawą, raz w lewą stronę.
Chomik - wypycha policzki jedzeniem, a ty pokaż jak można wypchnąć policzki językiem, raz z prawej raz z lewej strony.
• Malarz - maluje sufit dużym pędzlem. Pomaluj pędzlem (językiem) swoje podniebienie, zaczynając od zębów w stronę gardła.
• Młotek - wbijamy gwoździe w ścianę. Spróbuj zamienić język w młotek i uderzaj o dziąsła tuż za górnymi zębami, naśladując wbijanie gwoździa.
• Żyrafa - ma długą szyję, wyciąga mocno szyję do góry. Otwórz szeroko usta i spróbuj wyciągnąć język do góry, najdalej jak potrafisz.
Słoń - ma długą trąbę i potrafi nią wszędzie dosięgnąć. Ciekawe czy potrafisz dosięgnąć językiem do ostatniego zęba na górze i na dole, z prawej i lewej strony.
Ćwiczenie „najedzony kotek” - Twoje dziecko będzie kotkiem, który oblizuje się, bo właśnie wypił pyszne mleko. Kotek jest zadowolony, ma pełny brzuszek i dokładnie językiem oblizuje swój pyszczek (najpierw wargę górną a następnie dolną). Powtarza tę czynność kilka razy. Oczywiście i tym razem najpierw pokaż dziecku, jak ma to wyglądać.
• Ćwiczenie „wycieraczka samochodowa” - Twoje dziecko będzie samochodem a jego usta - szybą w tym samochodzie. Język to wycieraczki. Opowiedz dziecku, że właśnie pada deszcz i wycieraczki muszą wycierać szybę raz w lewo a raz w prawo
ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE ŻUCHWĘ
• Zamykanie i otwieranie domku - szerokie otwieranie ust, jak przy wymawianiu głoski a, zęby są widoczne dzięki rozchylonym wargom.
• Grzebień - wysuwnie żuchwy, zakładanie i poruszanie dolnymi zębami po górnej wardze. Cofanie żuchwy, zakładanie i poruszanie górnymi zębami po dolnej wardze i brodzie.
• Krowa - naśladowanie przeżuwania.
• Guma do żucia - żucie gumy lub naśladowanie.
ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE PODNIEBIENIE MIĘKKIE
• Zmęczony piesek - język wysunięty z szeroko otwartych ust, wdychanie i wydychanie powietrza ustami.
• Chory krasnoludek - kaszlenie z językiem wysuniętym z ust.
• Balonik - nabieranie powietrza ustami, zatrzymanie w policzkach, następnie wypuszczanie nosem.
• Biedronka, parasol, sukienka itp. - przysysanie kolorowych kółeczek poprzez wciąganie powietrza przez rurkę i przenoszenie na obrazek biedronki i innych obrazków
• Śpioch - chrapanie na wdechu i wydechu.
• Kukułka i kurka - wymawianie sylab: ku - ko, ku -ko, uku - oko, uku - oko, kuku - koko, kuku - koko. Ćwiczenia dla dzieci, które wadliwie artykułują głoskę r: Głoskę R jest najtrudniej wywołać ze wszystkich polskich głosek. Zanim dźwięk zostanie zrealizowany, wykonuje się szereg ćwiczeń, a wśród nich między innymi takie, które można zrobić w domu:
• „Sprawdzamy, czy pada deszczyk” – wysuwanie ostrego języka przy otwartej buzi
• „Rozpychamy kąciki ust” – dotykamy ostrym językiem kącików ust
• „Łyżeczka” – tworzymy z języka łyżeczkę i dotykamy górnych zębów
• „Czyścimy ząbki” – język czyści po kolei każdy ząb.
• „Masaż podniebienia” – masujemy językiem podniebienie
• „Język szuka brody i noska” – wysuwamy język w kierunku raz brody, raz nosa
• „Rysowanie” – język rysuje na policzkach – wypychanie językiem policzków
• „Rurka” – zwijamy język w rurkę i dmuchamy
• „Lody” – oblizujemy wargi raz w jedną, raz w drugą stronę
• „Konik” – czubek języka wkładamy między wargi i parskamy.
W prawidłowej wymowie głoski R duże znaczenie, podobnie jak w wymowie głosek szumiących, ma pionizacja języka – umiejętność koordynacji i unoszenia języka ku podniebieniu. Poniższe ćwiczenia można również wykonywać z dziećmi, które mają wadę wymowy zwaną reraniem.
Ćwiczenia dla dzieci, które wadliwie wymawiają głoski szumiące (sz,ż/rz,cz,dż):
Dotykamy palcem lub zimną łyżeczką podniebienia tuż za górnymi zębami, nazywając je „zaczarowanym miejscem”, „parkingiem,” w którym język (krasnoludek, samochód) powinien przebywać, gdy mamy zamkniętą buzię;
• Przytrzymywanie czubkiem języka przy podniebieniu rodzynek, pastylek pudrowych, cukierków halls (z wgłębieniem w środku)
• Język malarzem –Język to pędzel. Dzieci czubkiem języka naśladują malowanie różnych wzorów: kropek, kółek, linii, kwadratów, trójkątów. Za każdym razem moczą pędzel w farbie (dotykanie czubkiem języka wałka dziąsłowego, malują wzór, płuczą pędzel (oblizywanie językiem dolnych dziąseł od wewnętrznej strony);
• Karuzela - dzieci bardzo lubią kręcić się w koło, twój język także. Włóż język między wargi a dziąsła i zakręć nim raz w prawą, raz w lewą stronę;
• Słoń - ma długą trąbę i potrafi nią wszędzie dosięgnąć. Ciekawe czy potrafisz dosięgnąć językiem do ostatniego zęba na górze i na dole, z prawej i lewej strony;
• Wahadełko – kierowanie czubka języka w kąciki ust;
• Młotek - wbijamy gwoździe w ścianę. Spróbuj zamienić język w młotek i uderzaj o dziąsła tuż za górnymi zębami, naśladując wbijanie gwoździa;
• Wysuwamy język na brodę, zwijamy w „łyżeczkę” i chowamy do buzi;
• Masaż języka – wysuwanie i cofanie języka przez lekko zwarte zęby;
• Schodki – czubek języka dotyka górnych jedynek, górnej wargi, a następnie nosa (buzia otwarta);
• Masaż podniebienia – język jest masażystą i masuje podniebienie od zębów w stronę gardła i z powrotem;
• Naśladowanie różnych zwierząt: (krokodyl – szerokie otwieranie buzi, wysuwanie żuchwy do przodu, naśladowanie „kłapania paszczą”; krowa – naśladowanie przeżuwania trawy; zły pies – zagryzanie górnymi siekaczami dolnej wargi, udawanie warczenia psa; wyjący pies – naśladowanie wycia psa do księżyca (a-u, a-u);
• konik – kląskanie czubkiem języka o wałek dziąsłowy; kameleon – jak najdłuższe wysuwanie języka i chowanie go do buzi; żabki – robienie z buzi dużego balonu, naciskanie lekko paluszkami na policzki, stopniowe wypuszczanie powietrza; króliczek – próby utrzymywania kredki między górną wargą a nosem.
• Chcemy pocałować mamę, ale ona jest daleko – posyłamy całuski;
• Balonik - nadymanie policzków, usta ściągnięte (dla urozmaicenia bawimy się w baloniki, które „pękają” przekłute palcami);
• Zmęczony konik - parskanie wargami;
• Kto silniejszy? - napinanie warg w pozycji rozciągniętej. Dwie osoby siedzące naprzeciw siebie trzymają ustami kartkę papieru i każdy ciągnie w swoją stronę. Uwaga - dajmy dziecku szansę wygrania zawodów;
• Świnka - wysuwanie obu warg do przodu, udając ryjek świnki;
• Wąsy - wysuwanie warg jak przy wymawianiu u, położenie na górnej wardze słomki lub ołówka i próby jak najdłuższego utrzymania;
• Drzwi do domu - buzia to domek krasnoludka, a wargi to drzwi do domku. Pokaż jak wargi ściągnięte do przodu, otwierają się i zamykają;
• Straż pożarna - wyraźne wymawianie samogłosek w parach: e o, i u, a u
Ćwiczenia dla dzieci, które wadliwie realizują głoski syczące (s,z,c,dz):
• Liczenie dolnych zębów czubkiem języka po wewnętrznej stronie
• Oblizywanie językiem wewnętrznej powierzchni dolnych zębów
• Dotykanie czubkiem języka wewnętrznej powierzchni dolnych siekaczy z równoczesnym wybrzmiewaniem głoski [e],
• Zlizywanie czubkiem języka dżemu lub masła czekoladowego z dolnych dziąseł
• Energiczne wyrzucanie czubka języka zza dolnych zębów - zabawa Wymiatanie śmieci
• Dmuchanie na chorągiewki i wiatraczki
• Dmuchanie na płomień świecy w odległości niepozwalającej zdmuchnąć płomyka, lecz wyginać go pod wpływem dmuchania - zabawa Tańczący płomyczek
• Dmuchanie na papierowe łódki pływające w misce z wodą
• Zdmuchiwanie kulki waty kosmetycznej z ręki - zawody Kto dmuchnie dalej
• dmuchanie baniek mydlanych.
• Nadmuchiwanie balonów, zabawek i piłek z folii
• Próby gwizdania
• Zdmuchiwanie lekkiego przedmiotu z ręki, np. piórka, kłębka waty, papierowej kulki
• Rozciąganie warg do uśmiechu i wymawianie głoski [i] – odgłos robota
• Naprzemienny uśmiech z pokazywaniem zębów, a następnie zasłanianiem ich wargami
• Układanie ust do uśmiechu i powrót do pozycji neutralnej
• Wydawanie odgłosów z rozciągniętymi kącikami ust: kozy - me, me, barana - be, be, kurczątka - pi, pi, śmiechu - hi, hi
• Pokazywanie szerokiego uśmiechu, a następnie ściąganie ust, jak przy głosce [u].
PROFILAKTYKA LOGOPEDYCZNA
Jak postępować, by zapobiec powstawaniu wad i zaburzeń mowy?
• Zapoznajmy się z prawidłowościami rozwoju mowy dziecka.
• Śledźmy uważnie proces rozwoju mowy swojego dziecka, czy nie pojawiają się niepokojące objawy, np. nieprawidłowość w budowie narządów mowy, brak gaworzenia we właściwym czasie, brak mowy u 3-letniego dziecka.
• Zatroszczmy się o prawidłowy rozwój mowy dziecka już we wczesnym dzieciństwie.
• Dbajmy o właściwą opiekę medyczną, racjonalne odżywianie, pozytywne postawy wychowawcze w domu i w szkole, życzliwe postawy międzyludzkie.
• Od urodzenia mówmy do dziecka językiem dorosłych, a spieszczeń używajmy tylko w zabawach.
• Nie wymagajmy od dziecka posługiwania się mową dorosłych, ale też nie naśladujmy jego języka. Utrudnia to dziecku naukę mowy.
• Zapobiegajmy chorobom uszu, przewlekłym stanom kataralnym i wadom zgryzu.
• Starajmy się słuchać, co dziecko do nas mówi, ponieważ chętnie słuchane-chętnie mówi.
• Zachęcajmy dziecko do mówienia poprzez częste rozmowy z nim.
• Zwracajmy się do dziecka prostymi, krótkimi, logicznymi i dla dziecka zrozumiałymi zdaniami (dostosować wypowiedź do możliwości odbioru dziecka); mówmy powoli, wyraźnie i starannie; zwracajmy uwagę na swój styl wypowiedzi (zachować właściwe tempo, rytm, melodię i akcent; odpowiedni ton – ani za głośno ani za cicho;
• Rozbudzajmy w dziecku „radość mówienia”, motywujmy do podejmowania rozmowy, wyrażania swoich uczuć i myśli.
• Rozmawiać z samym sobą przy dziecku: zadawać sobie pytania i odpowiadać na nie w każdym kontakcie z dzieckiem oraz stawiać tzw. pytania rutynowe (np. w trakcie ubierania się: „a gdzie jest ta moja rączka?”), a także opatrywać komentarzem każdą czynność wykonywaną w obecności dziecka. Początkowo dialog powinien dotyczyć tego, co dzieje się tu i teraz.
• Utrzymujmy kontakt wzrokowy z dzieckiem podczas rozmowy.
.gif)